“EUROPA MOET WEER EXOTISCH WORDEN”

In Groot-Brittannië is er nauwelijks nog belangstelling voor de Europese cultuur en verbondenheid. Dit was ooit anders. Volgens Newton weerspiegelen gothicverhalen (romantische griezelverhalen) deze ambivalente kijk van de Britten op Europa.

Michael Newton verliet Engeland voor de liefde. Zijn toenmalige vriendin, nu vrouw, was Duits en dus volgde hij haar naar Berlijn. Nu zou hij het zich niet meer kunnen veroorloven terug te gaan. “Ik verliet Londen net toen de huizenprijzen gingen stijgen. Als een kikker die uit een pan met kokend water springt. En nu is het water te heet om er zelfs nog maar een teen in te dippen”, lacht hij. Niet dat hij het overweegt. Zijn leven is nu hier, in Nederland.

Het is iets na tienen en het is een komen en gaan van mensen in Lebkov Café op Rotterdam Centraal. Newton neemt een slok van zijn latté. Afgaande op de lege beker op tafel, niet zijn eerste deze ochtend.

Zit je hier al lang?

“Ja, hier schrijf ik. In de ochtenden. Het mooie van dit café is dat je een kleine handeling moet uitvoeren om wifi te krijgen. Maar dat weiger ik gewoon te doen. Dus ik heb mijn wifi opzettelijk uitgeschakeld, zodat ik kan werken. Een koffiezetapparaat maalt, ze draaien Marvin Gaye en mensen naast me zitten te praten. Toch is dat minder storend dan internet.”

Is dat ook de reden waarom je geen e-mail op je telefoon hebt?

“Ik ben misschien wel de laatste persoon zonder smartphone. Ik heb wat ze in Groot-Brittannië een drugstelefoon noemen: een ‘burner’. Mensen van mijn leeftijd zijn meer verslaafd aan hun telefoon dan wie dan ook. Maar ik probeer het te weerstaan, want ik moet het boek afmaken.”

Welk boek is dat?

“Blithe Spirits and Demon Lovers. Het gaat over hoe wij mensen ons wezens voorstellen die anders zijn dan ons: engelen, demonen, feeën, spoken, zombies, vampiers, enzovoort. Het gaat vooral over beelden in films en literatuur, maar ook over ideeën van echte mensen in het echte leven. Zo had ik jaren geleden een huisgenoot in Londen. Op een nacht nam hij me apart en zei: ‘Michael, weet je, er zijn echt vampiers in Londen’. Toen ben ik heel snel van flat veranderd. Maar er zijn mensen die dat soort dingen geloven; die denken dat ze vreemde wezens hebben ontmoet. Volgens een Amerikaanse peiling uit 1991 zouden enkele miljoenen Amerikanen geloven dat ze door buitenaardse wezens zijn ontvoerd. Hoewel de conclusies van de peiling worden betwist, is het fascinerend!”

Waar komt die fascinatie voor het ‘fantastische’ vandaan?

“Het is er gewoon altijd geweest. Mijn promotieonderzoek zou in eerste instantie over spookverhalen gaan, maar ik blokkeerde wanneer ik eraan moest werken. Ik kon mezelf er gewoon niet toe zetten een spookverhaal te lezen. Maar het onderwerp is altijd blijven hangen. De grens tussen het echte leven en de fantasiewereld vind ik interessant; hoe de twee elkaar raken en zich met elkaar vermengen.”

Deze fascinatie met spookverhalen is wel een beetje een Brits en Amerikaans ding, niet?

“Ik denk inderdaad dat er in Nederland minder mensen in spoken geloven dan waar dan ook ter wereld.

Maar hoewel we in rationele tijden leven, leven we ook in tijden waarin mensen bereid zijn om heel ongebruikelijke dingen te geloven. Er is een voormalige sportpresentator in Groot-Brittannië, David Icke, die een visioen heeft gehad. Hij gelooft nu dat de wereld wordt bestuurd door hagedissen die zich voordoen als mensen. En nog opmerkelijker, hij heeft mensen gevonden die het met hem eens zijn.”

Gothic literatuur betreedt het rijk van de psychologie?

“Ja precies. Dat is de rode draad. Ik realiseer me nu dat ik waarschijnlijk de laatste 25-30 jaar heb nagedacht over wat het betekent om mens te zijn. Ik denk dat onze fascinatie voor gothic wezens iets zegt over hoe we denken over mens zijn. Hoe meer onderzoek ik hiernaar doe, hoe meer het lijkt dat er een soort angst bestaat dat we als mensen worden belegerd. Denk aan verhalen over bezetenheid, zombies, vampierbeten, sciencefiction-hersenspoeling. Iedere cultuur heeft mythen nodig. Je hebt iets nodig dat uiting geeft aan jouw onderbewuste angsten over wat er in het echte leven allemaal gebeurt. Gothic verhalen verwoorden die angsten.”

In het boek Haunted Europe zeg je dat Britse en Ierse auteurs van gothic verhalen hebben bijgedragen aan de Britse kijk op continentaal Europa. Hoe zit dat?

“Gothic verhalen beelden continentaal Europa af als ‘anders’. Continentaal Europa is waar Dracula en Frankenstein vandaan komen. Veel Britse gothic verhalen gaan over rare Europese mensen die van het vasteland naar Groot-Brittannië komen. Ze gaan vaak over angsten voor een invasie. Iets vreemds dat van buiten komt. Dracula, de boeman van continentaal Europa, loopt plotseling rond op Piccadilly Circus in Londen. Of hij landt in een klein plaatsje zoals Whitby, Yorkshire. Deze verhalen voeden de wens van de Britten om terug te keren naar een Groot-Brittannië afgesloten van de vreemde buitenwereld. Maar tegelijkertijd zijn deze verhalen het bewijs dat Europa ons ook behoorlijk fascineert.”

Dus de Britten zijn bang voor continentaal Europa?

“Het is een haat-liefde verhouding. Het Groot-Brittannië waarin ik opgroeide was echt verliefd op het idee van Europa. Europa was exotisch: reizen door het continent, Franse films, Duitse muziek, Italië, Parijs, Berlijn, Amsterdam. Op de een of andere manier is dat verloren gegaan. Ik denk dat er in de cultuur van Groot-Brittannië nu niets is dat het idee van Europa viert. Dit is een van de redenen waarom de Brexit heeft kunnen plaatsvinden. Die aantrekkingskracht, dat verlangen naar iets Europees, is verdwenen. Groot-Brittannië keert zich naar binnen. Voor veel Britten ligt Londen al behoorlijk afgelegen. Brussel is nog verder weg. Brussel is een buitenaards wezen.”

Komt dat ooit weer goed?

“Ik had niet verwacht dat de Brexit zou plaatsvinden, maar nu gebeurt het toch. Ik heb een verblijfsvergunning moeten aanvragen. We bevinden ons allemaal in het schemergebied. Maar ik denk dat Groot-Brittannië altijd op haar best is geweest wanneer het samenwerkte met anderen. Het heeft altijd het slechts gepresteerd wanneer het zich afsloot. Door haar geografische ligging zal het moeten samenwerken met Europa. Het zal ook wíllen samenwerken. Maar Brexit leidt misschien wel tot een opleving van die romantische interesse in continentaal Europa. Wie weet. Hoe meer Europa vervreemdt, hoe interessanter het weer wordt. Laten we daarop hopen.”

Het interview met Michael Newton is gepubliceerd in JvA Magazine en ook te lezen op de site van VersPers.