Door Martine Jansen
In een afgelegen Pools grensdorpje, waar het altijd waait en de telefoonprovider continu verspringt van Pools naar Tsjechisch, woont de excentrieke zestiger Janina Duszejko. Janina is begaan met alles wat groeit en bloeit en komt graag op voor diegenen die niet voor zichzelf kunnen spreken. Ze geeft af en toe Engelse les op de lokale middelbare school, helpt haar vriend Dyzio met het vertalen van William Blake en interpreteert de wereld aan de hand van de stand van de sterren. Doorgaans maakt ze niet veel mee. Dan ineens staat buurman Eunjer op de stoep: buurman Grootvoet is dood aangetroffen. Het lijkt het begin van een spannend whodunnit-verhaal. Maar is dat ook zo?
De manier waarop nobelprijswinnaar Olga Tokarczuk hoofdpersonage Janina neerzet, is treffend. Zo schemert Janina’s kijk op de wereld door met haar liefdevolle beschrijving van een van de vakantiehuisjes waar ze ’s winters op past: “Een zwijgend, eenzaam huisje met witte muren […] een beetje versuft en verdwaasd”. Ook haar auto kent ze menselijke eigenschappen toe: “Samurai gedroeg zich alsof hij reukvermogen had – hij bleef staan”. Daarnaast heet Janina eigenlijk Emilia of Joanna, omdat ze haar officiële naam “schandelijk ongepast en krenkend” vindt. Ook de mensen om haar heen krijgen door haarzelf verzonnen namen. Zo zijn er buren Eunjer en Grootvoet, verkoopster Goednieuws en jager Buikman.
Al snel nadat de eerste dode is gevallen, mengt Janina zich op geheel eigen wijze in het lopende politieonderzoek: “Ik heb besloten om bepaalde, heel karakteristieke informatie die we uit de kosmogrammen (beter bekend als Horoscopen) van de slachtoffers kunnen halen, wat beter te bekijken, en zowel in het ene als in het andere geval lijkt het duidelijk dat een aanval van Dieren hun fataal is geworden.” De dieren nemen wraak op de mensen, is Janina’s uiteg.
Hoe komt het dat de mens zich boven de natuur waant? Hoe kan het dat de mens zo vaak straffeloos blijft? En wat is de rol van de mens eigenlijk in deze wereld? Vragen die Janina stelt, maar niet lijken aan te komen bij de lokale ordehandhavers.
Ondanks de denigrerende houding van de paternalistische samenleving, die Janina ziet als oud en er niet toedoend, zet Janina haar strijd voort. Hierbij wordt ze, zij het niet altijd van harte, gesteund door een paar goede bekenden. Bekenden die allemaal zelf ook meer buitenbeentje zijn dan conformist. Dit alles leidt tot een ontknoping die zowel verassend als voorspelbaar is. Maar het op te lossen mysterie was dan ook nooit het hoofdmotief van deze roman.
Wat niet onopgemerkt blijft in Jaag je ploeg over de botten is het gebruik van hoofdletters. Tokarczuk strooit ermee. En dat is niet zonder reden. Net als Janina’s geliefde negentiende-eeuwse dichter William Blake, gebruikt Tokarczuk hoofdletters om nadruk te leggen op bepaalde woorden. Woorden zoals “Woede”, “Dieren”, “Zon”, “Horoscoop”, “Aanval”, “Politie”, “Dag” en “Nacht” krijgen hierdoor extra lading. Het zijn allemaal hoofdrolspelers in het verhaal dat wordt verteld.
En dat verhaal is een aanklacht tegen de mens. Welleswaar een aanklacht vermomd als misdaadroman, maar desalniettemin een aanklacht. Dat maakt het verhaal overigens niet minder aantrekkelijk om te lezen. Hier en daar dreigt de auteur de lezer te verliezen in astrologische uitweidingen, maar het gelaagde verhaal met goed geplaatste droge gesprekken levert een vlotlezende roman op. In een tijd waarin de mens weer eens met de neus op de feiten wordt gedrukt, een aanrader om op te pakken.
Mijn recensie van Jaag je ploeg over de botten van de doden is gepubliceerd op de website van de Vrouwenbibliotheek Utrecht.
Over de auteur
De Poolse auteur Olga Tokarczuk (1962) won in 2019 de Nobelprijs voor de Literatuur. Eerder werd haar werk bekroond met de Man Booker International Prize en meerdere malen met de Nike-prijs, de belangrijkste literaire prijs van Polen. Ze is de auteur van acht romans en twee korte verhalenbundels.
